Antik Çağ Kemik Eser Teknolojisi Üzerine Bir Değerlendirme
Halil ÖZKAN
.

Kemik, hem doğada rahat bulunabilmesi aynı zamanda işlemesinin kolaylığı sayesinde insanoğlunun günlük yaşantısında Prehistorik Dönem’den itibaren önemli bir organik malzemelerden birisidir (Karaca, 2009: 9). Kemik aletler, Antik Çağ’ın sosyal ve kültürel hayatını yansıtmakta, bulunduğu bölgenin faunasını ve yenilen hayvan türleri hakkında da bilgi vermektedir (Garan, 2015: 3). Arkeolojik veriler hayvan kemiklerinin farklı amaç için kullanıldığını ortaya koymaktadır.

            Varlığını, doğadaki her nesneyi, yaşamına hizmet eden şeylere dönüştürmesiyle korunan insanın, kemik üzerindeki ilk işçiliğinin Alt Paleolitik dönemde, ilik çıkarmak amacıyla, sert dokulu olan uzun kemikleri, bir taş kullanarak kırılmasıyla başladığı düşünülmektedir (Kaya, 2002: 46). Çeşitli formlarda kemik eserler üretmişlerdir. Üst Paleolitik ve Neolitik’te günlük kullanım dışında görülen, daha çok dinsel anlam taşıdıkları düşünülen kemikten yapılmış çeşitli tipteki figürinle, kemik işçiliğinin ulaştığı seviyenin boyutlarını göstermesi açısından önem arz etmektedir (Kaya, 2002: 46).

                Alet yapımı için şeçilen kemik, kültürün de bulunduğu bölgeyi kendine doğal yaşam alanı olarak şeçmiş, o kültürce avlanılan ya da Neolitik Dönemden itibaren evcilleştirilmesine başlanan hayvanlardan sağlanmıştır olup avlanılmış, ya da konusal söylemiyle alet yapımında kemikleri kullanılmış olan hayvanın türü, bulunduğu coğrafyanın özelliklerine bağlı olmakla birlikte, aynı bölgede, zamansal dönemelerle izlenen iklimsel salınımlara göre de değişmiştir (Kaya, 2002: 46).

            Kemikten takı ve süs eşyaları, dokuma araçları ve aksesuarları, oyun araçları ve aksesurları, mobilya aksesuarları kaşıklar, delici-kesici alet kulplar gibi farklı amaçlar için yapılmıştır. Kemik ve fildişinin yanı sıra boynuzlar da, eser yapımında sıklıkla kullanılan ham maddelerden biri olmuştur (Macgregor, 2011: 32). Bu aletler günlük yaşamda, süs eşyası, müzik aleti, yazı aracı, mobilya dekorasyonu, mezar hediyesi, alet kulpları, sikke terazisi, tıp aletleri, oyun ve dokuma amaçlı gibi birçok işlevde kullanılmıştır. Bunlara ek olarak dinsel amaçlı, hastalıklardan ve kötülüklerden korunmak için kemik, boynuz ve fildişinden amuletlerin de yapıldığı bilinmektedir (Karaca, 2015: 365).

            Alet ya da objeler, faunada bulunan hayvanların kemiklerinin işlenmesi ile elde edilir. Bu nedenle, kemik ve fildişi kullanımı bulunulan çevreye ve imkânlara göre değişim gösterebilir (Çetin, 2019: 26). Macaristan’da Syrmium, Fransa’da Lyon, Kuzey Afrika da Kartaca, Mısır da İskenderiye ve Polonya gibi yerlerde yapılan arkeolojik kazılarda kemik atölyelerin varlığı saptanmıştır (Ayalon, 2005: 145; Çetin, 2019: 26).

                Antik Çağ’da kesin olarak tanımlanmış kemik işliği olmamasına rağmen, bazı kentlerde yapılan arkeolojik kazı çalışmalarında elde edilen yarı işli kemik malzemeler, üretim atığı ve hatası bulunan kemik aletler ile üzerinde yanık izleri bulunan kemiklerin ele geçmesi bizlere bu kentlerde kemik işliğinin varlığı konusunda önemli ipuçları vermektedir. Bu kentlerde çok çeşitli ürün yapımı ve özgün tipler olması da bu yerleşimlerin o dönemde yoğun olarak kemik alet ürettiği ve kemik aletlerin kent için sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan önemini göstermektedir (Oyarçin-Kızılyalçın-Özkan, 2018: 72).

            Kemik eser işlikleri olarak, Sevilla, Kartaca, Roma (Palatinus Tepesi), Dacia Garnizonları, Olympia, Delphi, Sparta, Korinht, Atina, Knossos, Delos, Smyrna, Ephesos, Anaia (Kadıkalesi), Pergamon, Allianoi, Sagalassos, Perge, Alexandria, Caesarea Maritime, Tel Askhelon gibi kentlere örnek verilebilir (Oyarçin-Kızılyalçın-Özkan, 2018: 72).

KAYNAKÇA

AYALON, E. (2005). The Assemblage of Bone and Ivory Artifacts from Caesarea Maritima, İsrael 1th-13st Centuries CE, Oxford: British Archaeological Reports Oxford Ltd.

ÇETİN, G. Ç. (2019). Efes Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Kemik ve Fildişi Eser, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.

GARAN H. (2015). Antik Çağ’da Kemik Endüstrisi ve Perge’de Bulunmuş Kemik Eserler. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

KARACA, E. (2009). Allianoi Kemik Eserleri, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.

KARACA, E. (2015). “Tios 2006-2012 Kazılarında Bulunan Kemik Eserler”. S. Atasoy ve Ş. Yıldırım (ed.), 2006-2012 Arkeolojik Çalışmaları ve Genel Değerlendirme. (s. 365-380). Ankara.

KAYA, M. (2002). Aşıklı Höyük 4 G-H Derin Sondaj Açması Kemik Buluntuları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

MacGregor  A. (2001). Bone Antler Ivory Horn, The Technology of Skeletal Materials Since the Roman Period, Australia.

OYARÇİN, K.- KIZILYALÇIN, F.- ÖZKAN, H. (2018). “Antik Çağ Kemik Verileri Hakkında Değerlendirme” Arkeoloji ve Sanat Yayınları Sayı 159, 69-80.

 

Uzm. Arkeolog Halil ÖZKAN, [email protected]

21-02-2022 16:31
Bu Yazıyla İlgili Yorumunuz ?

Okuyucu Yorumları
Diğer Yazıları
HIZLI ARAMA


ANKET

Niğde'nin En Büyük Sorunu ne?

Tüm Anketleri Görmek ve Oy Kullanmak İçin Tıklayın

KONUK YAZARLAR
ENÇOK OKUNANLAR

GAZETE İLK SAYFALAR
NAMAZ VAKİTLERİ
HAVA DURUMU


NİĞDE